شرکت نفت یا عدم احتساب آن بر وصولی درآمدهای این سازمان دارد. محمدرضا منجذب سید ابراهیم موسوی

مالیات بر عملکرد شرکت نفت و کارایی سازمان امور مالیاتی کشور)رویکرد تحلیل پوششی دادهها( محمدرضا منجذب 2 سید ابراهیم موسوی تاریخ دریافت: 394/2/9 تاریخ پذیرش: 394/6/4 چکیده دولتها همواره در تالشند تا با اجرای قوانین و روشهای جدید مالیاتی راه حلی برای کمبود درآمدهای مالیاتی بیابند. موفقیت هر سیستم مالیاتی وابستگی شدیدی به عملکرد سازمان مالیاتی دارد. از سال 84 که بحث محاسبه جداگانه مالیات بر عملکرد شرکت نفت مطرح شد محاسبه شاخص نرخ کوشش مالیاتی نوسان شدیدی نسبت به این تغییر نشان داده است. بنابراین ارایه مدلی برای سنجش کارایی این سازمان که بتواند این نوسان را به حداقل برساند مورد نیاز است. امروزه از فنون جدیدی در ارزیابی عملکرد سازمانها استفاده میشود که یکی از بدیعترین آنها تکنیک تحلیل پوششی دادهها است. در این تحقیق سازمان امور مالیاتی به منظور بررسی این رویکرد از مدلهای پایهای تحلیل پوششی دادهها و شاخص ضریب جینی و وصولی درآمدها به عنوان خروجی و هزینههای جاری به عنوان ورودی استفاده نموده است. دوره زمانی تحقیق نیز بین سالهای 84 تا 90 است. نتایج تحقیق حاکی از این مطلب است که عملکرد سازمان بدون احتساب مالیات بر عملکرد شرکت نفت در سال 87 و 90 در بهرهورترین اندازه عمل میکند و سالهای 86 و 88 موضعا کارا هستند. در محاسبه عملکرد سازمان با احتساب مالیات بر عملکرد شرکت نفت باز هم سال 87 در بهرهورترین اندازه عمل میکند و سالهای 86 و 88 موضعا کارا هستند. همچنین نتایج حاصله نشان میدهد که کارایی نسبی محاسبه شده از روش تحلیل پوششی دادهها در این هفت سال حساسیت بسیار کمی نسبت به احتساب مالیات بر عملکرد شرکت نفت یا عدم احتساب آن بر وصولی درآمدهای این سازمان دارد. واژههای کلیدی: سازمان مالیاتی مالیات بر عملکرد شرکت نفت تحلیل پوششی دادهها کارایی. عضو هیات علمی گروه اقتصاد دانشگاه علوم اقتصادی تهران )نویسنده مسئول( dr_monjazeb@yahoo.com 2. کارشناس ارشد مهندسی سیستمهای اقتصادی و اجتماعی دانشگاه علوم اقتصادی تهران s.moosavi367@yahoo.com

96 پژوهشنامه مالیات/شماره بیست و هفتم )مسلسل 75( پاییز 394 - مقدمه مالیات بهعنوان یکی از مهمترین ابزارهای تامین کننده مصارف بودجه دولت و همچنین ابزاری موثر در اجرای سیاستها و راهبردهای اقتصادی دارای نقش تعیین کنندهای در نظام اقتصادی کشورهاست. مالیات از بهترین ابزارهایی است که توسط آن دولتها میتوانند سه هدف تامین هزینهها تخصیص بهینه منابع اقتصادی و توزیع مجدد درآمد و ثروت را تامین کنند. توزیع درآمد به دليل پيامدهاي اقتصادي و اجتماعي غير قابل انکار خود همواره دغدغه دولتها و نظامهاي اقتصادي بوده و مکاتب فکري مختلف هر يک به سهم خود تالش کردهاند رويکردها و راه حلهاي مختلفي را براي دستيابي به سطح قابل قبولي از آن ارائه دهند. همين اهميت سبب شده است که عدالت و توزيع درآمد به يک هدف اقتصادي و سياسي بسيار مهم براي دولتها تبديل شود. توزيع درآمد نه تنها از نظر اقتصادي و از آن جهت که نرخ پسانداز و در نتيجه سرمايهگذاري و تقاضا در بازارهاي مختلف و ديگر عوامل اقتصادي را متاثر ميکند حائز اهميت است بلکه از نقطه نظر سياسي نيز از آن جهت که براي جلب نظر راي دهندگان اهميت دارد براي حکومتها قابل توجه است. یکی از ابزارهای نیل به هدف توزیع مناسب درآمد سازمان مالیاتی است. در کشور ما وظیفه مدیریت مالیاتی بر عهده سازمان امور مالیاتی است که با توجه به نقش مهم مالیات در اقتصاد یک کشور بررسی کارایی این سازمان از اهمیت باالیی برخوردار است اما طراحی یک نظام ارزیابی عملکرد در سازمان امور مالیاتی به دلیل تنوع مالیاتی و تأثیرات گوناگون مالیات بر پارامترهای اقتصادی دارای پیچیدگیهایی است. بنابراین روشهایی که بتوانند همزمان این الزامات را پاسخ دهند بر پایه مدلهای ریاضی استوارند. یک عامل دیگر جهت سنجش بهرهوری سیستم مالیاتی شاخص نرخ کوشش مالیاتی است. طبق تعریف شاخص نرخ کوشش مالیاتی از تفاضل نرخ رشد درآمدهای مالیاتی از مجموع نرخ رشد اقتصادی )نرخ رشد تولید ناخالص داخلی( به قیمت ثابت و نرخ تورم محاسبه میشود )چلیه و همکاران 976(. بررسی روند این شاخص در سالهای گذشته نشان میدهد که نوسانات شدیدی در این شاخص طی سالهای گذشته صورت گرفته است. در خصوص دالیل این نوسانات شدید باید گفت از آنجا که شاخص نرخ کوشش مالیاتی از ترکیب چند شاخص دیگر بدست میآید نوسان این شاخصها میتواند به نرخ کوشش مالیاتی نیز منتقل شود. عالوه بر دالیل ذکر شده در خصوص نوسانات نرخ کوشش مالیاتی در کشور طی سالهای اخیر عامل دیگری نیز موجبات ایجاد نوسان در این شاخص را فراهم کرده است و آن محاسبه مالیات بر عملکرد شرکت نفت به عنوان بخشی از مالیاتهای دریافتی دولت و انتقال نوسان ناشی از آن به درآمدهای مالیاتی

مالیات بر عملکرد شرکت نفت و کارایی سازمان امور مالیاتی کشور)رویکرد تحلیل... 97 کشور است. بنابراین برای در نظر گرفتن تمام فاکتورهای فوق در قالب یک مدل بر آن شدیم تا از مدل تحلیل پوششی دادهها برای سنجش عملکرد این مدل استفاده کنیم. 2- مبانی نظری در فنون تصمیمگیری دو دسته فن معرفی شدهاند. فنون سخت و فنون نرم. فنون حوزه برنامهریزی ریاضی نظیر برنامهریزی خطی برنامهریزی غیر خطی برنامهریزی عدد صحیح برنامهریزی آرمانی به فنون سخت معروفند. هرچه در فنون برنامهریزی درجه اتکا به دستگاههای پیچیده و دادههای عینی بیشتر باشد درجه سخت بودن فن بیشتر خواهد شد. از طرفی فنونی نظیر SAW TOPSIS ELECTRE و تخصیص خطی فنون نرم تصمیمگیری محسوب میشوند. در این دسته از فنون درجه اتکا به دادههای قطعی و عینی کمتر است. اما به دلیل اینکه ورودی این دسته از فنون را عمدتا قضاوتهای ذهنی تصمیم گیرندگان تشکیل میدهد استفاده از فنون نرم در سنجش کارایی سازمان امور مالیاتی چندان مناسب نیست. به طور کلی دو روش برای تخمین تابع تولید وجود دارد که عبارتند از: - روشهای پارامتریک 2- روشهای ناپارامتریک. تکنیکهای متفاوتی به منظور تخمین پارامترهای روشهای پارامتریک ارایه شده است که از آن جمله میتوان روش کاب- داگالس و روش رگرسیون را نام برد. در روشهای پارامتریک تابع مشخصی به عنوان پیش فرض تابع تولید در نظر گرفته میشود اما در روشهای نا پارامتریک مثل DEA بدون در نظر گرفتن پیش فرض برای تابع تولید اقدام به ساختن یک تابع تولید تجربی میکنند )آذر و مؤتمنی 382( هر دو روش پارامتریک و ناپارامتریک بر پایه مشاهدات استوارند ولی در تحلیل پارامتریک یک معادله بهینه سازی برای تمام واحدهای سازمانی به کار میرود در حالیکه در روش تحلیل پوششی دادهها به منظور اندازه گیری کارایی برای هر واحد سازمانی یک عمل بهینه سازی صورت میگیرد )مؤمنی.)389 در این مقاله به دلیل زیر از روشهای پارامتریک برای سنجش کارایی سازمان امور مالیاتی استفاده نمیکنیم: - در روشهای پارامتریک در هر مرحله ارزیابی تنها بررسی یکی از ستاندهها فراهم میشود در حالیکه در سنجش کارایی سازمان مالیاتی با چندین ستانده روبرو هستیم و ارزیابی توام عوامل مورد نظر است. در واقع تحلیل پوششی دادهها روشی است برای محاسبه کارایی نسبی زیر مجموعههایی هم نوع و همگن از یک سازمان که به طور مقایسهای عمل میکند و در نهایت کارایی هر واحد تصمیم گیری را بین صفر و یک تعیین میکند. بهطوری که اگر این مقدار برابر یک باشد آن واحد را کارا و اگر کوچکتر از یک باشد

98 پژوهشنامه مالیات/شماره بیست و هفتم )مسلسل 75( پاییز 394 واحد را ناکارا گویند. بنابراین اگر یک DMU در یک گروه کارا تشخیص داده شود دلیل بر بهینه عمل کردن آن واحد نیست. با استفاده از مدلDEA یک مرز یا الگو )مبنای مقایسه( از واحدهای تصمیم گیری که دارای بهترین عملکرد هستند ساخته میشود. پس کارایی واحدهای مورد نظر نسبت به آن مرز سنجیده میشود. بنابراین مرز کارایی دربردارنده واحدهایی با اندازه کارایی یک است که برخی از آنها حقیقی و برخی مجازی هستند. واحد مجازی واحدی است که هر چند عینیت نیافته ولی با مجموعه واحدهای تجربه شده امکان تحقق یافتن چنین واحدی وجود دارد اما فقط واحدهای حقیقی که روی مرز کارایی هستند مرجع نامیده میشوند. بعد از محاسبه کارایی برای هر واحد دو راهکار برای کارا کردن واحدهای ناکارا وجود دارد اول آنکه میزان دادهها را بدون تغییر در میزان ستاندهها تغییر دهیم تا به مرز کارایی برسیم دوم آنکه میزان ستاندهها را بدون تغییر در میزان دادهها تغییر دهیم تا به مرز کارایی برسیم. حالت اول را ورودی- محور و حالت دوم را خروجی- محور میگویند. استفاده از هر یک از این مدلها بستگی به میزان قابل کنترل بودن دادهها یا ستاندهها دارد برای مثال اگر خروجی یک مدل قابل کنترل نباشد از مدل ورودی- محور استفاده میکنیم تا در نهایت به مرز کارایی برسیم ( آوکیران 999(. 3- پیشینه تحقیق بررسی مطالعات و تحقیقات انجام گرفته در این مبحث نشان میدهد که تاکنون از روشهای گوناگونی برای بررسی کارایی و بهرهوری سازمان مالیاتی در کشورهای مختلف استفاده شده است که از جمله آنها تحلیل مرزی تصادفی و تحلیل پوششی دادههاست. بهعنوان مثال جیها و همکاران )997( کارایی سازمانهای مالیاتی 5 استان هند را بین سالهای 980 تا 993 با استفاده از تحلیل مرزی تصادفی و تحلیل پوششی دادهها بررسی کردند. تحقیق مشابهی توسط مؤسون و پرسون ( 2002(. در زمینه تحقیقات داخلی عباس عرب مازار و سید یحیی موسوی طی مقالهای با عنوان بررسی کارایی و کوشش مالیاتی ادارات کل مالیاتی استانهای کشور به تحلیل کارایی ادارات این سازمان پرداختند. روش مورد استفاده در این تحقیق تحلیل پوشش دادهها بود. آنها متغیرهای ورودی را به صورت زیر انتخاب کردند: ارزش افزوده بخش صنعت و خدمات هزینه ادارات مالیاتی تعداد پرسنل شاغل در ادارات مالیاتی سواد افراد ساکن در هر استان اشتغال در بخش صنعت و خدمات توسعه شهرنشینی. همچنین متغیر خروجی این مطالعه وصولی مالیات میباشد. نتایج حاصل از این تحقیق به قرار زیر است: - به طور متوسط طی دو سال 384 و 385 بر اساس درجه توسعه یافتگی میانگین کارایی استانهای توسعه یافته

مالیات بر عملکرد شرکت نفت و کارایی سازمان امور مالیاتی کشور)رویکرد تحلیل... 99 معادل %73 و استانهای کمتر توسعه یافته معادل %89.5 و بر اساس میزان مالیات پرداختی کارایی نسبی استانهایی که بیشتر از 0.5 درصد از کل مالیات کشور را میپردازند در حدود %76.7 و استانهایی که کمتر از 0.5 درصد از مالیات کل کشور را میپردازند معادل %80 بوده است. 2- در بیشتر استانها عدد مربوط به کارایی نسبی و کوشش نسبی مالیاتی متفاوت و کمتر از یک است که به وجود شکاف بین مالیات وصولی و مالیات بالقوه قانونی در استانها اشاره دارد. عباس شاکری و میرحسین موسوی در مقالهای با عنوان بررسی کارایی سیستم مالیاتی در ایران دو عامل وجود وقفههای طوالنی و سیستم مالیاتی انعطاف ناپذیر را به عنوان دو عامل مهم در کاهش درآمدهای حقیقی مالیاتی بیان کردند و در این راستا با در نظر گرفتن دو عامل فوق به بررسی کارایی سیستم مالیاتی طی دوره 360 تا 380 پرداختند. روشی که آنها در این مقاله به کار بردند آزمون هم انباشتگی انگل- گرنجر بود. نتایج حاصله نشان داد که در بلندمدت متوسط تاخیر در جمع-آوری مالیات حدود 22 ماه است که بیانگر تحقق نیافتن درآمدهای مالیاتی در دوره مدنظر است. متوسط وقفه در جمع آوری مالیاتها در کوتاه مدت حدود 8 ماه برآورد شد. در نهایت آنها نتیجه گرفتند که با توجه به اینکه سیستم مالیاتی ایران در برابر تغییر قیمتها از انعطاف پذیری الزم برخوردار نیست و از طرف دیگر نرخ تورم نیز باالست لذا وجود وقفههای طوالنی موجب کاهش درآمدهای حقیقی مالیاتی میشود که این نیز دارای عواقب وخیم تری خواهد بود. بنابراین با توجه به نتایج بدست آمده سیستم مالیاتی در جمعآوری مالیاتها کارایی الزم را ندارد و نسبت به تغییرات قیمتها حساسیت باالیی ندارد. علی اکبر عرب مازار و علی دهقانی در تحقیقی به برآورد کارایی مالیات بر درآمد مشاغل و اشخاص حقوقی در استانهای کشور پرداختند. آنها با استفاده از دادههای 28 استان کشور طی دوره 379 تا 385 و روش تحلیل مرزی تصادفی کارایی هر استان را برآورد کردند. در این مطالعه آنها استانهای کشور را بر اساس درجه توسعه یافتگی تقسیم بندی کردند. همچنین برای افزایش دقت کار بررسی کارایی استانها را یکبار با تهران و بار دیگر بدون تهران در نظر گرفتند. نتایج آنها نشان داد که در همه استانها عدد مربوط به کارایی و کوشش مالیاتی آنها کمتر از یک است که بیانگر شکاف موجود بین مالیات وصولی برای اشخاص حقوقی و ظرفیت مالیاتی و نیز میزان مالیات وصولی برای مشاغل که کمتر از ظرفیت مالیاتی آن در همه استانها است.. Stochastic Frontier Analysis

200 پژوهشنامه مالیات/شماره بیست و هفتم )مسلسل 75( پاییز 394 4- مدل تحقیق از آنجاییکه تحقیق بر اساس مدلهای CCR و BCC صورت گرفته است ابتدا آنها را ارایه میکنیم: - مدل :CCR Min E n j = n j = j x λ Ex, i =,2,...,m ij j i0 y λ y, r =,2,...,t λ 0 rj j r0 j به آن اضافه 2- مدل :BCC همان مدل CCR است با این تفاوت که محدودیت تحدب = λj میشود. در هر دو مدل فوق xها ورودی و yها خروجی هستند و E همان کارایی نسبی است. ارزیابی توأم مجموعه عوامل ارزیابی واقع بینانه عدم نیاز به اوزان از قبل تعیین شده به خاصیت جبرانی بودن ارزیابی با گرایش مرزی به جای گرایش مرکزی تصویر بیشترین وضعیت عملکردی به جای وضعیت مطلوب رتبه بندی واحدهای تصمیم گیرنده ارایه واحدهای الگو و راهکارهای بهبود عملکرد ارایه واحدهای با بیشترین اندازه مقیاس بهرهوری تعیین تراکم ارایه راهکارهای توسعهای شامل انبساط و انقباض واحدها تخصیص بهینه منابع و تحلیل حساسیت منابع و تحلیل حساسیت نهادهها و ستاندهها قسمتی از ویژگیها و کاربردهای مدلهای تحلیل پوششی دادهها هستند )کوپر و همکاران(. برای استفاده از روش DEA به ورودی و خروجیهایی نیاز داریم. به طور تجربی ثابت شده است معموال اگر مجموع تعداد ورودیها و خروجیها کمتر از دو یا سه برابر تعداد واحدهای مورد بررسی باشد مدل کاراتر خواهد بود )گنزالس و همکاران(. برای انتخاب ورودیها و خروجیهای مدل سنجش عملکرد سازمان مالیاتی باید توجه داشته باشیم که امروزه کشورهای جهان در پیریزی نظام مالیاتی خود اهداف توزیعی و تخصیصی را مد نظر قرار میدهند. نظام مالیاتی جهت دسترسی به این اهداف باید ویژگیهای زیر را داشته باشد:. رعایت عدالت مالیاتی: در یک نظام مالیاتی مطلوب در تعیین مالیاتها به توانایی پرداخت مالیات مؤدیان توجه میشود و ساختار آن به گونهای انتخاب میشود که عدالت مالیاتی کامال رعایت شود. 2. سهل الوصول بودن: در نظام مالیاتی مطلوب پایههای مالیاتی طوری انتخاب میشود که مالیات اعمال

مالیات بر عملکرد شرکت نفت و کارایی سازمان امور مالیاتی کشور)رویکرد تحلیل... 20 شده در کمترین زمان ممکن قابل جمعآوری باشد ضمن آنکه پرداخت کنندگان نیز نباید تحت فشار باشند. 3. معین بودن: در برقراری مالیاتها باید زمان نحوه پرداخت و میزان مالیات پرداختی برای مؤدیان مشخص باشد به طوری که آنها دچار ابهام و سردرگمی نشوند. 4. پایین بودن هزینه وصول: در جمعآوری مالیاتها باید حداکثر صرفهجویی ممکن بهعمل آید و هزینههای وصول به حداقل ممکن کاهش یابد. 5. ساده بودن: در نظام مالیاتی مطلوب باید کلیه قوانین و مقررات مالیاتی ساده و بدون ابهام باشند بهطوری که امکان تفسیر به رأی را کاهش دهند. 6. ضمانت اجرایی: نباید مالیاتهایی وضع شود که جمعآوری آنها ممکن نباشد به عالوه نظام مالیاتی باید برای جمعآوری وصولیها و نیز مدیریت نظام مالیاتی کادر اجرایی قوی و کارامدی در اختیار داشته باشد. به منظور اجرای مدل و بررسی تأثیر محاسبه مالیات بر عملکرد شرکت نفت بر عملکرد سازمان مالیاتی الگوی تحلیل پوششی دادهها را به صورت مجزا یکبار با در نظر گرفتن مالیات بر عملکرد شرکت نفت و بار دیگر بدون در نظر گرفتن این مطلب اجرا میکنیم. به این ترتیب از میان ویژگیهای فوق بعد از بررسیها یک ورودی به عنوان هزینه و دو خروجی به عنوان وصولی درآمدهای مالیاتی و توزیع درآمد انتخاب میکنیم. توزیع درآمد ممکن است با آنچه در جامعه منصفانه یا عادالنه تلقی میشود سازگار نباشد. به همین دلیل دولت میتواند از طریق مالیاتها و مخارج بر توزیع درآمد تأثیر بگذارد و آنرا عادالنهترکند. به منظور بررسی چگونگی تحقق این هدف در نظام مالیاتی کشور از ضریب جینی استفاده میکنیم. باید توجه داشت که خروجی اول تا حدودی از طرف سازمان قابل کنترل است اما خروجی دوم فرا سازمانی است یعنی به غیر از سازمان مالیاتی گروههای دیگری هم در تغییر آن دخیل هستند. بنابراین مدلی که ارایه میشود به دالیل زیر ورودی- محور خواهد بود:. اگر واحدی ناکارامد شد نمیتوان با تغییر درضریب جینی آن را کارامد کرد زیرا همانطور که گفته شد تنها سازمان مالیاتی در تغییر آن دخیل نیست. 2. محاسبۀ ارزش کسب شده یکی از اهداف تحقیق است که با تحلیل در ورودی صورت میگیرد. 5- دادهها و نتایج تجربی برای اجرای مدل عملکرد سازمان را در هفت سال از 84 تا 90 در نظر میگیریم و برای آنکه عملکرد

202 پژوهشنامه مالیات/شماره بیست و هفتم )مسلسل 75( پاییز 394 سالهای مختلف از ترکیبی همگن برخوردار باشد ارزش هزینه و وصولی درآمد جاری هر سال را با مبنا قرار دادن سال 83 به عنوان سال پایه به مقادیر حقیقی تبدیل میکنیم. بنابراین بعد از انجام عملیات فوق مساله به حالتی تبدیل میشود که گویی هفت سازمان مالیاتی داریم که میخواهیم کارایی آنها را با هم مقایسه کنیم. جدولی که بعد از انجام این عملیات برای مدل CCR حاصل میشود به صورت جدول خواهد بود: جدول )(- حاصل مدل CCR 90 89 88 87 86 85 سال 84 8592/0 873/0 938/0 9666/0 8388/0 968/0 EOIL 9503/0 9668/0 9666/0 8388/0 968/0 ENOIL منبع: یافته های تحقیق در جدول فوق EOIL نشانگر عملکرد سازمان مالیاتی با در نظر گرفتن مالیات بر عملکرد شرکت نفت است و ENOIL بدون احتساب این مطلب است. از نتایج جدول فوق مشاهده میکنیم که عملکرد با احتساب مالیات بر عملکرد شرکت نفت و بدون نفت در مقدار کارایی نسبی تغییر ایجاد میکند. اما اگر مقادیر بدست آمده از مدل DEA ارایه شده را با نتایج حاصل از نرخ کوشش مالیاتی مقایسه کنیم متوجه میشویم که تأثیر نفت بر نرخ کوشش مالیاتی بسیار باالست و مقدار این شاخص زمانیکه مالیات بر نفت در آن محاسبه شود با زمانیکه محاسبه نشود به شدت متفاوت است.. اما در کارایی CCR از سال 84 تا 87 عمال محاسبه نفت تغییری در کارایی ایجاد نمیکند اما در سه سال پایانی کاراییها در دو حالت نفتی و غیرنفتی متفاوتند که در سال 88 این اختالف بسیار اندک و قابل اغماض است و تنها در دو سال پایانی این اختالف نمود بیشتری دارد. بنابراین نتایج حاصل از این روش نسبت به محاسبه مالیات بر نفت یا عدم محاسبه آن پایاترند. عددی که به عنوان کارایی هر سال ظاهر شده است به این معنی است که سازمان میتوانست با E% همین مقدار ورودی به مقدار خروجی که هم اکنون رسیده است برسد. بهعنوان مثال سازمان در سال 86 بدون احتساب مالیات نفتی با 077862 میلیون ریال هزینه وصولی درآمدی برابر 202.4624 میلیارد ریال داشته است در حالیکه وضعیت مطلوب زمانی است که با هزینه 0486.4092 = 0.9666 077862 به همین وصولی درآمد برسد. مطلبی که به آن اشاره شد بیانگر این است که اگر سازمان با هزینه 0486.4 میلیون ریال به خروجی 202.4 میرسید کارا میشد. در اصطالح به وضعیتی که یک

مالیات بر عملکرد شرکت نفت و کارایی سازمان امور مالیاتی کشور)رویکرد تحلیل... 203 سازمان در آن قرار دارد وضعیت موجود و به حالتی که با تأثیر کارایی نسبی بدست می آید وضعیت مطلوب می گویند. حال می توان این مفاهیم را با تکنیک EV بررسی کرد. در این تکنیک از سه مفهوم BCWS و 2 BCWP و ACWP 3 استفاده می شود. BCWS مقادیر تجمعی هزینه پیش بینی شده تا یک روز خاص است BCWP بودجه پیش بینی شده کارهای خاتمه یافته تا یک روز خاص است هزینه واقعی کاری که تا یک روز مشخص انجام شده را ACWP می گویند. اما چیزی که به عنوان ارزش حاصله مطرح است BCWP است. بعد از محاسبه سه مقدار فوق دو شاخص برای اندازه گیری راندمان کار انجام شده تعریف می شود: BCWP SPI= BCWS شاخص کارایی برنامه: )SPI)Schedule Performance Index SPI =BCWP/BCWS شاخص کارایی هزینه: =BCWP/ACWP( CPI)Cost Performance Index CPI BCWP CPI= ACWP )( ایدهآلترین حالت این است که SPI= و CPI= باشند. این حالت نشان میدهد که عملکرد ما در برنامه و مخارج تا زمان مورد نظر عالی بوده است. در تحقیق حاضر از BCWS استفاده نمیشود زیرا درصدد محاسبه شاخص کارایی برنامه نیستیم. بنابراین هزینهای که برای بدست آوردن خروجیها شده را جدول )2(- مقادیر ارزش کسب شده در مدل CCR )ارقام به میلیون ریال( 90 89 88 87 86 85 سال 84 69788 4865 80656 03799 0486 03285 03650 BCWP بدون نفت 005082 982054 45607 03799 0486 03285 03650 BCWP با نفت منبع: یافته های تحقیق. Budgeted Cost of Work Scheduled 2. Budgeted Cost of Work Performed 3. Actual Cost of Work Performed

204 پژوهشنامه مالیات/شماره بیست و هفتم )مسلسل 75( پاییز 394 به عنوان ACWP قرار میدهیم. از طرفی مدلی که برای محاسبه کارایی استفاده کردیم CCR داده گرا بود دادهها هم از نوع هزینه بودند پس کارایی بدست آمده معادل کارایی هزینه است بنابراین قرار میدهیم CPI=E حال میتوان BCWP را برای هر سال از رابطه )( محاسبه کرد. حال یک مورد از مقادیر BCWP را تحلیل میکنیم برای مثال سال 86 )بدون احتساب نفت( را بررسی میکنیم. سازمان هزینهای معادل 077862 میلیون ریال انجام داده است و طبق جدول 0486 =BCWP است بنابراین سازمان هزینهای معادل 077862 میلیون ریال کرده است اما ارزش کاری که انجام داده است معادل 0486 میلیون ریال است. با بررسی مقادیر کارایی برای هر سال و رتبه بندی سالها مشخص میشود که مدل CCR حساسیت زیادی نسبت به ضریب جینی ندارد برای افزایش این حساسیت و با توجه به نکاتی که در زیر به آنها اشاره میشود مدل BCC را ارایه میکنیم:. مدل CCR هنگامی مناسب است که همه واحدهای مورد مطالعه در مقیاس بهینه کار کنند اما ضعف رقابتی محدودیتهای مالی عوامل محیطی و... ممکن است باعث شوند که یک واحد یا شرکت در مقیاس بهینه کار نکند. 2. استفاده از مدل BCC این امکان را فراهم میکند که یک واحد با واحدی مشابه مقایسه و کارایی آن محاسبه شود. با بکارگیری مدل BCC ورودی- محور به نتایج جدول 3 میرسیم. جدول )3(- کارایی نسبی با مدل BCC 90 89 88 87 86 85 سال 84 8666/0 9665/0 8437/0 857/0 857/0 9949/0 9949/0 ENOIL EOIL منبع: یافته های تحقیق حال می توان وضعیت مطلوب را برای هر DMU محاسبه کرد )جدول 4(. جدول ) 4 (-وضعیت مطلوب داده ها با توجه به مدل BCC )ارقام به میلیون ریال( 90 89 88 87 86 85 سال 84 69788 633 22200 03799 077862 05366 064834 BCWP بدون نفت 03739 03776 22200 03799 077862 05366 064834 BCWP نفتی منبع: یافته های تحقیق

مالیات بر عملکرد شرکت نفت و کارایی سازمان امور مالیاتی کشور)رویکرد تحلیل... 205 اگر جدول )( و )4( را با هم مقایسه کنیم مشاهده میکنیم که در برخی از سالها مقادیر کارایی CCR و BCC با هم متفاوت است. هنگام ارزیابی مقایسهای واحدهای تصمیم گیری نخستین مساله روش شناسی که باید مورد توجه قرار بگیرد بازده نسبت به مقیاس است. اگر بازده نسبت به مقیاس ثابت باشد یعنی با افزایش یک واحد داده یک واحد ستانده افزایش مییابد و کارایی با تغییر در حجم تولید تغییر نمیکند. بنابراین اگر یک تکنولوژی دارای بازده نسبت به مقیاس متغیر باشد بر امکان تأثیر حجم تولید بر کارایی داللت میکند و میتوان نتیجه گرفت که برخی ناکاراییهای موجود ناشی از بهینه نبودن حجم تولید است. در این موارد باید بین کارایی تکنیکی و کارایی مقیاس تفاوت قایل شد. مدل CCR برقراری بازده به مقیاس ثابت در مجموعه امکان تولید را فرض میکند یعنی انبساط و انقباض شعاعی همه DMU ها و ترکیبهای نامنفی آنها امکانپذیر است و از این رو امتیاز CCR کارایی تکنیکی سراسری نامیده میشود. از طرف دیگر در مدل BCC ترکیب محدب DMUها به عنوان مجموعه امکان تولید فرض شده و امتیاز BCC کارایی تکنیکی محض موضعی نامیده میشود. اگر یک DMU کامال کارا از نظر مدل CCR و BCC باشد در بهرهورترین اندازه مقیاس عمل میکند. اگر یک DMU از نظر مدل BCC کامال کارا باشد ولی امتیاز پایینی از نظر مدل CCR داشته باشد آنگاه موضعا کاراست ولی به دلیل اندازه اش کارای سراسری نیست. بنابراین بعد از مقایسه جداول و 4 به نتایج زیر میرسیم:. در جدول عملکرد سازمان بدون احتساب مالیات بر نفت سال 87 و 90 در بهره ورترین اندازه عمل میکند و سالهای 86 و 88 که کارایی BCC آنها یک بود موضعا کارا هستند. 2. در جدول عملکرد سازمان با احتساب مالیات بر نفت باز هم سال 87 در بهرهورترین اندازه عمل میکند و سالهای 86 و 88 که کارایی BCC آنها یک بود موضعا کارا هستند. ضعف اندازه کارایی به مقیاس عدم توانایی آن در بیان افزایشی یا کاهشی بودن بازده به مقیاس برای واحد تحت بررسی است. برای رفع این مشکل از مدل بازده به مقیاس غیر افزایشی) )NIRS استفاده میشود. در صورتی که اندازه کارایی فنی به دست آمده از مدل بازده به مقیاس ثابت )CCR( با مدل بازده به مقیاس غیر افزایشی برابر باشد بازده به مقیاس ثابت میباشد و در صورتی که کارایی فنی مدل بازده به مقیاس غیر افزایشی با کارایی فنی مدل بازده به مقیاس متغیر )BCC( مساوی باشد بازده به مقیاس نزولی خواهد بود و اگر نامساوی باشد افزایشی خواهد بود. مدل NIRS هم همان مدل CCR است با این تفاوت که =j به آن اضافه میشود. در نهایت دو جدول کلی برای سازمان که یکی مربوط به محدودیت λj

206 پژوهشنامه مالیات/شماره بیست و هفتم )مسلسل 75( پاییز 394 عملکرد نفتی و دیگری عملکرد بدون نفت است ارایه میدهیم سپس آن را تحلیل میکنیم. همانطور که در جدول )5( مشاهده میشود در اجرای مدل CCR ورودی محور تعداد دو سال از بین 7 سال ( به تقریب 28.5 درصد سالها( کارا تشخیص داده شده است. همچنین میانگین کارایی در کل سالها )میانگین هندسی( 0.947 میباشد. در اجرای مدل BCC ورودی محور چهار سال از بین 7 سال )به تقریب 57 درصد سالها( کارا تشخیص داده شده است و میانگین کارایی در کل سالها 0.9683 بدست آمده است. اگر در مدل CCR بیش از یک واحد کارا بدست آمد آنگاه میتوان با روش AP یا فاصله اطمینان آنها را هم رتبهبندی کرد. جدول )5(- جدول کلی عملکرد سازمان مالیاتی بدون احتساب مالیات بر عملکرد شرکت نفت RTS NIRS BCC سال CCR رتبه 9949/0 نزولی 2 9949/0 968/0 84 857/0 نزولی 6 857/0 8388/0 85 نزولی 4 9666/0 86 نزولی 87 نزولی 3 9668/0 88 9665/0 نزولی 5 9665/0 9503/0 89 نزولی 90 9683/0 9683/0 میانگین 947/0 منبع: یافته های تحقیق در حالت احتساب مالیات بر نفت در مدل CCR یک سال از بین 7 سال )به تقریب 4 درصد سال ها( کارا تشخیص داده شده است و میانگین کارایی طی هفت سال در این مدل 0.8962 است. در مدل BCC 3 سال کارا )به تقریب 42 درصد سال ها( تشخیص داده شده و میانگین کارایی طی 6 سال 0.9245 است.

207 مالیات بر عملکرد شرکت نفت و کارایی سازمان امور مالیاتی کشور)رویکرد تحلیل... جدول )6(- جدول کلی عملکرد سازمان مالیاتی با احتساب مالیات بر عملکرد شرکت نفت RTS NIRS BCC سال CCR رتبه 9949/0 نزولی 2 9949/0 968/0 84 857/0 نزولی 6 857/0 8388/0 85 نزولی 3 9666/0 86 نزولی 87 نزولی 4 938/0 88 873/0 ثابت 7 8437/0 873/0 89 8592/0 ثابت 5 8666/0 8592/0 90 983/0 9245/0 میانگین 8962/0 منبع: یافته های تحقیق

208 پژوهشنامه مالیات/شماره بیست و هفتم )مسلسل 75( پاییز 394 6- نتیجهگیری و پیشنهادات در این تحقیق سعی شده است تا عملکرد سازمان مالیاتی کشور با توجه به احتساب مالیات بر عملکرد شرکت نفت یا عدم احتساب آن در زمینه توزیع درآمد و میزان وصولی مورد بررسی قرار گیرد. برای این منظور از شاخص ضریب جینی به عنوان متغیری جهت نمایش توزیع درآمد استفاده شد. همانطورکه مطرح گردید استفاده از نرخ کوشش مالیاتی برای سنجش میزان بهره وری مالیاتی نوسان شدیدی در برابر تغییرات قیمت نفت دارد از این رو از روش تحلیل پوششی دادهها برای ارزیابی کارایی نسبی این سازمان استفاده شد. برای این منظور عملکرد هفت سال این سازمان را در نظر گرفتیم و مشکل نبود رقیب مقایسهای و همگن نبودن واحدهای مورد مطالعه را رفع نمودیم و با استفاده از دو مدل پایهای BCC و CCR کارایی نسبی آنها را بدست آوردیم و به نتایج زیر رسیدیم: - عملکرد سازمان بدون احتساب مالیات بر نفت در سال 87 و 90 در بهرهورترین اندازه عمل میکند و سالهای 86 و 88 که کارایی BCC آنها یک بود موضعا کارا هستند. 2- در جدول عملکرد سازمان با احتساب مالیات بر نفت باز هم سال 87 در بهرهورترین اندازه عمل میکند و سالهای 86 و 88 که کارایی BCC آنها یک بود موضعا کارا هستند. همچنین نتایج حاصله نشان داد که کارایی نسبی محاسبه شده از روش DEA در این هفت سال حساسیت بسیار کمی نسبت به احتساب مالیات بر نفت یا عدم احتساب آن بر وصولی درآمدهای این سازمان دارد. توضیحات فوق در جداول 5 و 6 قابل مشاهده هستند. در پایان پیشنهاداتی برای تحقیقات آتی ارایه میگردد: - استفاده از فنون نرم )مخصوصا )AHP برای رتبه بندی عملکرد سازمان و مقایسه آن با روش.DEA 2- با توجه به اینکه مدلهای تحلیل پوششی دادهها برای کارا کردن واحدهای نا کارا تنها یکی از دو رویکرد ورودی یا خروجی- محور را در نظر میگیرد برای رفع این محدودیت پیشنهاد میگردد مدلی ارایه شود که همزمان هر دو رویکرد را مدنظر داشته باشد. 3- استفاده از روش DEA برای مقایسه کارایی سیستم مالیاتی کشورمان با سایر کشورها. 4- استفاده از روش پانل دیتا برای مقایسه کارایی سیستم مالیاتی کشورمان با سایر کشورها و مقایسه نتایج حاصل از این روش با نتایج حاصل از روش تحلیل پوششی دادهها که در مورد 3 پیشنهاد شد.

209 مالیات بر عملکرد شرکت نفت و کارایی سازمان امور مالیاتی کشور)رویکرد تحلیل... فهرست منابع آذر. عادل علیرضا موتمنی )382(. طراحی مدل پویای بهره وری با رویکرد تحلیل پوششی دادهها. مدرس 7. 2 جنانی 2. افشین و همکاران )بدون تاريخ(. آسیب شناسی نظام مالیاتی اقتصاد ایران دوره دوم. 3 شاکری 3. عباس و میرحسین موسوی )382(. بررسی کارایی سیستم مالیاتی در اقتصاد ایران با توجه به کشش قیمتی و وقفه مالیاتی. فصلنامه پژوهشهای اقتصادی ایران صص 58-78. 4 عرب 4. مازار عباس و سید یحیی موسوی )389(. محاسبه کارایی و کوشش مالیاتی ادارات کل امور مالیاتی استانهای مختلف کشور. پژوهشنامه اقتصادی صص 39-65. 5 عرب 5. مازار علی اکبر و علی دهقانی )388(. برآورد کارایی مالیات بر درآمد مشاغل و اشخاص حقوقی در استانهای کشور. فصلنامه تخصصی مالیات. 6 کوپر 6. ویلیام لورنس سیفورد و کورا تن )387(. تحلیل پوششی دادهها مدلها و کاربردها. با ترجمه سید علی میرحسینی. تهران: انتشارات دانشگاه صنعتی امیر کبیر. 7 مهرگان 7. محمدرضا )383(. مدلهای کمی در ارزیابی عملکرد سازمان ها. تهران: انتشارات دانشکده مدیریت دانشگاه تهران. 8 مومنی 8. منصور )389(. مباحث نوین تحقیق در عملیات. تهران: منصور مومنی. 9. Avkiran, N.K.(999). Productivity analysis in the services sector with data envelopment analysis. The University of Queensland. 0. Barrilao, González, P.E, Rubio, E Villar, and Alaminos, J Delgado. «Relative efficiency within a tax administration:the effects of result improvement.». Barros, C.P. (2005). «Performance measurement in tax offices with a stochastic frontier model.» Journal of Economic Studies 32: 497-50. 2. Chellieh, Raja, J.Bass Hessel, and R. kelly Margaret (976). «Tax Rations and Tax effort in Developing Countries.» IMF Staff papers. 3. Jha, R, and B.S Sahni. «Tax efficiency and productivity analysis: The case of indian Fiscal Organization.» Public Finance/Finances Publiques 52: 86-97. 4. Moesen, W, and S Persoon (2002). «Measuring and explaining the productive efficiency of tax: offices: a non-parametric best practice frontier approach.» Tijdschrift voor Economie en Management,: 399-46.